Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie

Kiedy wjeżdżam do Szczecina Trasą Zamkową, czuję pewną małą ekscytację, gdyż za każdym razem wyłania się przede mną jeden z piękniejszych, miejskich krajobrazów. Jako pierwsza zza estakady pojawia się potężna wieża kościoła św. Jakuba. Na prawo, przy zachodnim brzegu Odry Zachodniej, na Wałach Chrobrego, stoją dumnie cztery, monumentalne gmachy: neorenesansowy budynek Urzędu Wojewódzkiego (niegdyś siedziba szczecińskiej rejencji), eklektyczny budynek Muzeum Narodowego (dawniej Muzeum Miejskie) oraz przylegające do siebie dwa gmachy Akademii Morskiej. Na lewo, na Wzgórzu Zamkowym dumnie stoi najpiękniejszy zamek Pomorza Zachodniego: Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie.

Pomimo, iż Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie jest wierną rekonstrukcją, czuć tu ducha czasu. Nieopodal wejścia na dziedziniec od strony ulicy Korsarzy, stoi współczesny pomnik, przedstawiający najsłynniejszą parę mieszkającą na zamku: Bogusława X i Annę Jagiellonkę. Historia ich miłości nadaje zamkowi romantyczny charakter. Do dziś w zamku zachowały się fragmenty listów, jakie pisali do siebie małżonkowie w czasie wyprawy Bogusława X do Ziemi Świętej. Są one wyrazem miłości, wierności i wzajemnej tęsknoty. I mimo, iż od ich ślubu minęło już ponad 530 lat, ich historia jest wciąż żywa, a każda rocznica ślubu upamiętniana.

Już we wczesnym średniowieczu istniał tu gród słowiański, który dał początek miastu. Ta lokalizacja nie jest przypadkowa, gdyż wykorzystano tu naturalne walory obronne w postaci wzniesienia i rzeki. Docenił je również pierwszy władca z rodu Gryfitów, Warcisław I, który wzniósł tu swój dwór. Niestety nie zachowały się (bądź nie zostały odkryte) żadne pozostałości archeologiczne z tego okresu, a najstarsze zachowane pochodzą z połowy XIV wieku, z czasów Barnima III. Są to fragmenty tzw. Kamiennego Domu, kościoła i obwarowań. Barnim III, nie tylko rozbudował istniejący kościół, ale również zapoczątkował budowę „Dużego Domu” po południowej stronie Wzgórza Zamkowego. Miał on formę parterowego budynku z podpiwniczeniem, z przylegającą Wieżą Więzienną.

Prace nad rozbudową rezydencji kontynuował jeden z najsłynniejszych Gryfitów, Bogusław X. Za jego czasów powstała Sala Gotycka (w piwnicach Dużego Domu), a także zupełnie nowa, dwukondygnacyjna rezydencja z dziedzińcem paradnym i wielka salą, w której miały miejsce m.in. uroczystości weselne Bogusława X i Anny Jagiellonki.

Syn Bogusława X, Barnim XI, rozbudował Duży Dom dodając trzecią kondygnację i wznosząc przy nim, najpiękniejszą do dziś, wieżę zegarową. Budynek zyskał wiele elementów dekoracyjnych w postaci maswerków, bogatych rzeźb i malowideł.

Przełomowy dla Zamku Książąt Pomorskich okazał się XVI wiek. Wówczas panujący w Szczecinie książę, Jan Fryderyk, kazał zburzyć pierwszy Kamienny Dom i średniowieczny kościół, a na ich miejscu zniesione zostało nowe, północne skrzydło renesansowe oraz kościół zamkowy z Wieżą Dzwonów. Kiedy pod koniec XVI wieku dobudowano skrzydło zachodnie, wszystkie powstałe wcześniej budynki zostały połączone, tworząc wewnątrz czworoboczny dziedziniec z arkadowym podcieniem. Pracujący tu włoscy budowniczy i architekci, nadali całości cechy włoskiego renesansu.

W czasach Gryfitów dobudowano jeszcze jedno, piąte z kolei, skrzydło. Było to tzw. skrzydło muzealne i powstało z zamiłowania panujących władców do kolekcjonowania rzeźb, obrazów, klejnotów i monet.

Po śmierci ostatniego z Gryfitów, Bogusława XIV, zamek przejęli Szwedzi. Stał się on główną rezydencją króla Szwecji na Pomorzu. Pamiątką po Szwedach jest m.in. barokowy zegar astronomiczny, który podziwiać można do dziś na Wieży Zegarowej.

W 1720 roku król pruski zakupił Szczecin od Szwedów. Rozpoczęła się przebudowa zamku, w trakcie której stracił on swój późnogotycki i renesansowy charakter. Usunięto gotyckie attyki, zlikwidowano krużganki. Pragmatyczni Prusacy dostosowali rezydencję do ówczesnych potrzeb. Zamek stał się siedzibą licznych urzędów, a skrzydło muzealne przeznaczono na stajnie. W XIX wieku, za czasów Fryderyka Wilhelma IV, przebudowano skrzydło północne, likwidując renesansową attykę i podwyższając budynek. W północno – wschodnim narożniku dobudowana została neogotycka, sześcioboczna wieża widokowa.

W czasie II wojny światowej Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie został niemal całkowicie zniszczony. Po wojnie podjęto decyzję o jego odbudowie, w pierwotnej, renesansowej formie. Było to możliwe za sprawą zachowanej ryciny z 1652 roku, przedstawiającej precyzyjnie wygląd zamku. Prace rekonstrukcyjne trwały aż 23 lata.

Obecnie jednym z najważniejszych miejsc na Zamku Książąt Pomorskich jest Krypta Książęca. Przetrwała ona od XIV wieku, właściwie w niezmienionym stanie. Niestety zupełnie inny los spotkał sarkofagi, które na przełomie wieków były kilkukrotnie otwierane, grabione i niszczone. Z czternastu odnalezionych po wojnie sarkofagów, udało się zrekonstruować zaledwie sześć, m.in. Bogusława XIV. Mają one formę skrzyni wzorowanych na włoskich, renesansowych meblach i posiadają bardzo podobne elementy zdobnicze.

Niestety, w przeciwieństwie do Zamku Królewskiego w Warszawie, czy Zamku na Wawelu, szczecińska rezydencja nie posiada komnat z odtworzonym wyposażeniem. O tym jak wyglądały wnętrza i ich wyposażenie, opowiadają wystawy w Muzeum Zamkowym.

Ciekawostką zamku jest sala tortur, prezentująca repliki XVI i XVII – wiecznych narzędzi tortur. Ukazana jest tu również historia pewnej szlachcianki, Sydonii von Borck, która została posądzona o rzucenie klątwy na ród Gryfitów, co w konsekwencji doprowadziło do jej ścięcia i spalenia na stosie. Według legendy to ona jest Białą Damą szczecińskiego zamku.

Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie jest przede wszystkim instytucją kulturalną. Mieści się tu Opera na Zamku, Teatr „Piwnica przy Krypcie” czy kameralne kino „Zamek”. Latem na dziedzińcu zamkowym organizowane jest kino plenerowe oraz liczne koncerty.